Làng trống đọi tam

Làng trống đọi tam – Hà Nam được rất nhiều người biết đến với những loại trống truyền thống và chất lượng.

Đây là một làng nghề làm trống truyền thống cổ xưa với những nghệ nhân làm trống điêu luyện, góp một phần trong việc gìn giữ một nét đẹp đã gắn bó lâu đời trong văn hóa của người Việt

Nghề làng trống đọi tam đã có từ rất lâu – cách đây khoảng 1000 năm, theo truyền thuyết từ xa xưa từ năm 986, hay tin vua Lê Đại Hành về làng cày ruộng tịch điền khuyến nông, hai anh em Nguyễn Đức Năng và Nguyễn Đức Bản đã tự tay làm một cái trống to để ra nghênh tiếp nhà vua.

Lịch sửa làng trống đọi tam

Tiếng trống cất lên âm vang như tiếng sấm nên về sau hai ông đã được dân làng tôn lên làm Trạng Sấm.

Làng trống đọi tam có tục lệ cha truyền con nối, nhưng lại chỉ truyền cho con trai và con dâu chứ không được phép truyền cho con gái và con rể.

Nếu hộ gia đình nào vi phạm quy định thì sẽ bị đuổi khỏi làng

Con trai trong làng thường sẽ biết làm trống từ lúc còn 12, 13 tuổi và khi lên 14,15 tuổi thì sẽ được theo cha đi khắp các tỉnh đồng bằng Bắc bộ cho tới miền núi và vào cả miền Trung để làm trống.

Thuở xưa, nếu bạn bắt gặp một chàng trai trên vai đeo bọc da trâu và chão thì sẽ biết ngay đó là người làng Đọi Tam. Họ đến những ngôi làng nào có trống hỏng thì sẽ bưng lại mặt hay làng nào muốn có trống mới thì họ sẽ trực tiếp làm.

Người làng trống đọi tam có 3 khâu để làm ra một chiếc trống hoàn chỉnh, đó là: làm da, làm tang và bưng trống.

Da trống được làm bằng da trâu. Da trâu được cạo lớp phôi cho mỏng rồi đem phơi khô.

Tang trống được làm bằng gỗ mít khô và được xẻ cong. Mỗi cây gỗ khác nhau được chia làm nhiều dăm khác nhau

Sau đó, thợ làm trống sẽ làm cho các dăm được gắn kết lại với nhau, tạo thành một chiếc trống kín, khít và tròn. Ngoài ra dăm trống sẽ không được phép nối vì sẽ gây ảnh hưởng tới âm thanh.

Bưng trống là công việc khó khăn nhất: không chỉ đơn giản là căng tròn da trâu lên bề mặt trống rồi dùng đinh bằng tre đóng cố định vào thân trống.

Việc bưng trống còn đòi hỏi người làm trống phải có tai thính để thẩm định được tiếng trống được gắn vào nốt nhạc nào trong dàn trống.

Những đứa trẻ trong làng từ khi lên 5 tuổi đã được giáo dục về truyền thống, niềm tự hào của làng để luôn luôn ghi nhớ và phấn đấu.

Làng trống đọi tam ngày nay

Làng trống đọi tam từ xa xưa đã có tục lệ không truyền nghề cho con rể và con gái vì sợ bị lộ bí mật ra ngoài. Tuy nhiên, thời nay người làng trống đọi tam đã cho phép truyền nghề cho phụ nữ.

Tại làng trống đọi tam có hơn 80 phụ nữ làm nghề trống. Bên cạnh đó, không chỉ truyền nghề cho nữ giới, làng Đọi Tam còn có đội trống gái bao gồm toàn phụ nữ và đây là đội trống có một không hai ở Việt Nam.

Năm 2004 làng trống đọi tam thành lập đội trống với các tay trống đều là phụ nữ và lấy tên là Đội trống gái Đọi Tam và mất khoảng gần 2 năm mới ổn định được đội hình và có thể đem ra biểu diễn.

Làng trống đọi tam, xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam có nghề làm trống từ rất lâu đời. Dưới chân núi Đọi, xã Đọi Sơn, có ba làng Đọi, nhưng chỉ trống đọi tam có nghề làm trống. Làng nằm ở phía Tây Bắc chân núi, phía giữa vẫn còn ngôi đình cổ thờ thành hoàng là hai ông tổ nghề.

Ông Đinh Văn Bục, thủ nhang đình cho hay, tương truyền cách đây hơn 1.000 năm. Hai anh em Nguyễn Đức Năng và Nguyễn Đức Bản (có người cho là Đạt) đi qua làng.

Thấy vùng này có nhiều cây mít gỗ đẹp, quả chín thơm lừng, gỗ vàng ươm. Lại không bị mọt nên quyết định chọn làm chốn định cư để hành nghề.

Truyền thuyết về làng trống đọi tam

Truyền thuyết kể rằng năm 986. Khi vua Lê Đại Hành sửa soạn về làng cày ruộng tịch điền khuyến nông (năm 986). Hai anh em ông Nguyễn Đức Năng và Nguyễn Đức Bản làm một cái trống để đón vua.

Khi lễ tịch điền diễn ra, hai ông cùng dân làng ra cổ vũ và đánh trống vang rền một góc trời.Vì tiếng trống vang như sấm rền nên về sau hai anh em được dân làng tôn là Trạng Sấm.

Cũng theo ông Bục, trong buổi tịch điền, vua có cày thi với Trạng Sấm (cụ Năng được phong là Trạng Sấm nhưng cả hai anh em đều được thờ làm thành hoàng). Kết quả là vua thua. Vì thế, vua đã tác thành cho Trạng Sấm lấy người con gái đẹp làng Tiên Phong gần đó.

Các cụ trong làng Đọi Tam còn kể một câu chuyện gõ trống mừng vua nữa.

Đó là lần vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư về Đại La. Tương truyền khi đoàn thuyền rồng rẽ từ sông Đáy vào sông Châu để thông ra sông Cái (sông Hồng).

Đến đoạn uốn lượn ở dưới chân núi Đọi thì dân làng mang trống ra gõ mừng. Vua lấy làm hài lòng, bèn cho một số thợ làng Đọi Tam đi theo về lập kinh đô mới.

Vì thế, có nhiều giả thuyết cho rằng, phố Hàng Trống ở kinh thành Thăng Long được lập từ những người thợ trống làng Đọi Tam thời đó.

Đến nay, trải qua hàng nghìn năm. Người dân làng trống đọi tam vẫn lưu giữ và làm giàu thêm vốn nghề truyền thống của tổ tiên.

Tháng 10/2004, tỉnh Hà Nam cấp bằng công nhận làng nghề truyền thống tiểu thủ công cho  Đọi Tam. Tháng 11/2007, làng được Hiệp hội Làng nghề Việt Nam trao bằng khen “Làng nghề tiêu biểu Việt Nam”.

Tiếp nối các nghệ nhân khi xưa, dù ở làng hay đi lập nghiệp phương xa, người Đọi Tam đều giữ nghề tổ. Thế nên nhiều người dân Thủ đô biết tiếng cơ sở làm trống của nghệ nhân Phạm Chí Tịnh – một người con của Đọi Tam – tại phố Hàng Nón.

Tinh xảo nghề trống đọi tam – làng trống đọi tam

Những người thợ trống làng trống đọi tam thường đi mua da trâu vào những ngày trời nắng và khi đem về là phải phơi ngay. Dưới cái nắng gay gắt, da trâu được hong khô.

Có như vậy tiếng trống mới ấm, vang xa. Trong quá trình bào da, những người thợ có tay nghề phải dồn hết tâm trí vào công việc.

Nếu miếng da trâu dày hoặc mỏng hơn “tiêu chuẩn”, tiếng trống sẽ biến âm. Thế nên, cùng một trống cái, hai mặt trống sẽ cho những âm thanh rất khác nhau

Ghé thăm xưởng của nghệ nhân Thanh Hùng ở xóm 4, ngay sát chân núi Đọi. Du khách sẽ thấy cả nhà anh đang xoay trần, kẻ xẻ, người chuốt những thanh gỗ mít vàng ươm.

Vợ anh Hùng “pha” những súc gỗ mít đã cắt đoạn thành các mảnh dăm, còn anh thì chuốt dăm. Anh Hùng nói: “Tùy theo kích cỡ trống mà định ra bao nhiêu ‘dăm’. Độ cong và độ dẻo của dăm cũng được tính toán kỹ để khi ghép thành tang trống thì vừa khít”.

Ngoài ra, để cho tang trống thật kín, những người thợ làm trống đọi tam còn dùng sơn ta miết vào các khe. Cứ một lớp sơn lại có một lớp vải màn.

Anh Hùng cho biết, hiện cả làng có 14 cơ sở sản xuất khung trống, 13 cơ sở sản xuất da trâu, trên 10 cơ sở làm hoàn chỉnh trống.

Ông Bục nói: “Trẻ con ở làng Đọi Tam, lên 10 tuổi đã có thể biết sơ lược về cách làm trống.

Nhiều em học sinh cấp hai, cấp ba ngoài giờ đến lớp còn ở nhà giúp gia đình làm rất nhiều loại trống như trống đế chèo, trống đình, trống trường học… với đường kính từ 20 cm cho tới 2 m. Thu nhập từ làm trống của các em và một số thợ trung bình ở các xưởng đạt từ 2.000.000 đến 2.500.000 đồng một tháng”.

Trống Đọi Tam hiện diện ở nhiều nơi trong và ngoài nước.

Chiếc trống to nhất Việt Nam hiện ở gác trống của Văn Miếu cũng do một nghệ nhân Đọi Tam làm, đường kính 2,1 m. Ông Bục cho biết: “Vừa qua, UBND thành phố Hà Nội có đặt hàng với nghệ nhân làng trống đọi tam làm chiếc trống lớn hơn để chào mừng sự kiện Thăng Long – Hà Nội tròn 1.000 năm.

Tuy nhiên, nghệ nhân Phạm Chí Thảo chưa dám nhận lời. Không phải vì làm trống to khó mà bởi… lấy đâu ra con trâu mộng cỡ này”.

Nghệ nhân làng trống đọi tam khi có người đặt trống cái lớn thường tự mình đi tìm mua những con trâu to khỏe để thịt. Họ không dám để những anh đồ tể làm vì sợ sẽ hỏng mất bộ da.

Mảng da phần đầu, gáy, thậm chí tứ chi cũng được cân nhắc kỹ trước khi đưa dao để rạch. Lột được bộ da lớn nguyên tấm, người thợ trống đem thuộc.

Cái hay, giỏi, tài hoa của người thợ. làng trống đọi tam thể hiện qua kỹ thuật xử lý da trâu hơn hẳn nhiều làng nghề khác. Giai đoạn công phu này đòi hỏi họ phải có kinh nghiệm.

Giữ gìn, phát huy nghề tổ – làng trống đọi tam

Nghề làm trống đọi tam được gìn giữ bằng những bảo tàng sống, đó là các nghệ nhân. Xưa, nghề này cha truyền con nối.

Tất cả những kỹ thuật làm trống của làng chỉ được truyền cho con trai, thứ đến là con dâu. Con gái và con rể không được truyền vì sợ đem nghề đi nơi khác.

Như thế đủ biết từ xưa, dù các nghệ nhân làng trống đọi tam chưa biết đến thuật ngữ “độc quyền thương hiệu” của thời hiện đại nhưng họ đã làm rất tốt việc này.

Ông Bục kể: “Trai làng Đọi Tam khoảng 10-13 tuổi đã được dạy làm các loại trống nhỏ, kịp đến tuổi 16 tuổi đã có thể theo cha anh đi làm trống đại. Trống sấm chỉ dành cho cánh đàn ông khoẻ mạnh, có kinh nghiệm và kỹ thuật điêu luyện”.

Những năm kinh tế khó khăn, làng trống đọi tam vẫn duy trì được nhờ truyền thống giúp đỡ nhau giữa các gia đình làm nghề.

Ngày nay, các nghệ nhân Đọi Tam vẫn ra sức bảo tồn nghề truyền thống. Nhiều gia đình vẫn lấy nghề làm trống làm chính và đã có cuộc sống khá giả, sung túc hơn.

Người Đọi Tam còn giỏi chơi trống. Không chỉ biểu diễn trong làng vào ngày lễ hội mùng 6 tháng giêng hằng năm, mỗi khi có nơi mời là đội trống lại lên đường. Dàn trống hàng trăm chiếc lớn nhỏ để trong đình lại được dịp lên ô tô theo nghệ nhân đi biểu diễn.

Nếu bạn có quan tâm và tìm mua sản phẩm trống bạn vui lòng liên hệ đến cơ sở trống Thăng Long để tham khảo sản phẩm trống chất lượng, đạt tiêu chuẩn.

Trên đây là những thông tin liên quan đến làng trống đọi tam. Hi vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích nhất!